Tintelingen in je hoofd van fluisterfilmpjes? Op internet zijn zogenoemde ASMR-video’s al een aantal jaar een hit. Wetenschappers zetten sinds kort de eerste voorzichtige stappen in het ontrafelen van het fenomeen.
Dit artikel verscheen eind 2016 in Quest Psychologie.
Een vrouw die al fluisterend het haar van een ander borstelt, iemand die knisperende snoeppapiertjes door haar vingers laat glijden of een close-up van handen die tergend langzaam handdoeken opvouwen: YouTube staat vol met dit soort video’s, die minstens een kwartier en soms nog veel langer duren.
Veel mensen klikken binnen no-time gapend of geïrriteerd weg, maar bij sommigen raakt het een gevoelige snaar. Zij krijgen er ontspannende tintelingen van op hun hoofd en soms ook in de schouders, rug en armen. Het wordt ASMR genoemd: Autonomous Sensory Meridian Response. Dat klinkt gewichtig, maar is niet bedacht door wetenschappers. Het is de naam die na veel online forumdiscussies als ‘winnaar’ uit de bus is gekomen. Niet alleen de naam is groot geworden via internet, maar ook het fenomeen zelf. Dat begon rond 2009 met gesprekken op het forum Reddit, waaruit bleek dat veel mensen het gevoel herkenden. Al snel doken toen de eerste filmpjes op om de tintelingen doelbewust op te wekken.
Fluisteren en rollenspellen
Biologiestudent Jolien Morren (24) ontdekte dat ze ASMR heeft toen ze in 2011 toevallig zo’n filmpje tegenkwam op een blog. Ze beschrijft het als een prettig soort kippenvel op haar hoofd, vergelijkbaar met het gevoel dat een hoofdmassage-apparaat kan geven. ‘Waarschijnlijk heb ik het altijd wel gehad. In groep 3 of 4 vond ik het al superrelaxed als meisjes in mijn klas mijn haar gingen invlechten. Ik denk dat dat hetzelfde gevoel was. De tintelingen overkwamen me later ook weleens bij de kapper of tijdens college, bij een rustig sprekende docent. Maar ik dacht er nooit echt over na en besprak het ook nooit met anderen.’ Voordat ze over ASMR las, besefte dus ook niet dat de meeste mensen dat gevoel níet kennen.
De opkomst van de online ASMR-community gaf het fenomeen meer bekendheid, ook in wetenschapswereld. Eerder was het voor onderzoekers simpelweg te onbekend of te vaag. Maar nu miljoenen mensen de Youtube-filmpjes kijken, er talloze blogs over geschreven zijn en het Reddit-forum 117.000 leden heeft, valt niet meer te ontkennen dat het bestaat.
Emma Barratt en Nick Davis van de Engelse Swansea Universiteit waren vorig jaar de eersten die ASMR onderzochten, door 475 mensen een online enquête in te laten vullen. Ze ontdekten dat de ervaring per persoon en zelfs per keer kon verschillen. Zo zei ongeveer een kwart dat de tintelingen op verschillende plekken kon beginnen. Maar bij de meerderheid startte het altijd bij hun hoofd of schouders, waarna het zich soms verspreidde richting rug, armen of zelfs benen. En wat veroorzaakt dat gevoel? De sterkste trigger bleek fluisteren, dat werkte bij 75% van de ondervraagden. Ook bleken veel mensen gevoelig voor persoonlijke aandacht richting de kijker, knisperende of tikkende geluiden en langzame bewegingen.
De YouTubers wisten dat allemaal natuurlijk allang. Niet voor niets gebeurt alles in slakkentempo, verheft niemand ooit zijn stem en zijn filmmakers creatief met geluid halen uit huis-tuin- en keukenproducten als potloden, koffiebonen en verpakkingsmateriaal. Voor de persoonlijke aandacht is het rollenspel bedacht, een ASMR-categorie die nu erg populair is. De filmmaker gaat zo dicht mogelijk op de camera zitten en doet al fluisterend alsof hij de kijker bijvoorbeeld een knipbeurt geeft, medisch onderzoekt of opmaakt.
Welk soort filmpje het beste werkt, is een kwestie van persoonlijke smaak. Voor Morren is persoonlijke aandacht geen trigger, maar gefluister en geluiden als nagels die op voorwerpen tikken wel. Dat nailtapping doet ze zelf ook veel op haar eigen YouTube-kanaal: Relaxingsounds92. Dat kanaal begon met een toevallig idee. ‘Na ongeveer een half jaar filmpjes kijken, maakte ik tijdens de kerstvakantie een puzzel. Toen ik met mijn nagels over die puzzelstukjes ging, bedacht ik dat dat best een leuk geluid is om een video mee te maken.’ Daarna volgden meer nageltik en –krasvideo’s, altijd met gelakte nagels, maar ze experimenteert ook met ander soort triggers. Zo vind je op haar kanaal ook een visuele ASMR-video met sierlijke handbewegingen, kun je meekijken terwijl ze haar nagels lakt en geeft ze zelfs op zachte toon uitleg over kaartspel Magic the Gathering.
Geen fetisj
De populariteit van ASMR leidde al tot redelijk wat media-aandacht. Daarin valt vaak de term ‘breinorgasme’, maar de meeste ASMR’ers gruwelen daarvan. Die naam versterkt volgens hen alleen maar het misverstand dat het iets seksueels is. Morren: ‘Wie ASMR niet ervaart, vindt dat gefluister in de camera vaak eng. Voor negen van de tien mensen is de sprong naar fetisj dan snel gemaakt. Maar voor verreweg de meeste kijkers heeft het níets met seks te maken. ASMR-filmpjes zijn best intiem, maar dat is iets anders dan seksueel.’ Er kijken vast af en toe mensen naar de vaak knappe, jonge vrouwen (en een enkele man) in de hoop iets anders op te wekken dan een hoofdtinteling – maar dat is niet het doel van de video’s.
Dat bleek ook uit het onderzoek van Barrett en Davis. Slechts 5% van de 475 ondervraagden zei de filmpjes te kijken voor seksuele stimulatie, 84% gaf juist heel stellig aan het daarvoor níet te gebruiken. Waarom mensen dan wel kijken? De meest genoemde redenen waren ontspanning, in slaap komen en omgaan met stress. Morren noemt exact diezelfde redenen. Eén à twee keer per week valt ze in slaap bij het gefluister, getik of geknisper. ‘Maar als ik overdag een stressmoment heb, zet ik ook weleens mijn koptelefoon op en start een filmpje. Dan hoef ik niet eens te kijken, ik kan ondertussen best wat anders doen. Het maakt me rustiger.’
Soms is ASMR meer dan een rustmomentje tijdens of na een hectische dag, bleek ook uit het Engelse onderzoek. Sommigen hielp het beter omgaan met problemen als chronische pijn, depressie of angststoornissen. Ook Morren kreeg eens bericht van iemand die vertelde dat een paniekaanval sneller eindigde door het kijken van een van haar filmpjes. ‘Heel bijzonder, dat ik in mijn slaapkamer iets opneem en daarmee zo’n impact kan hebben op de dag van iemand anders.’ Wie weet wordt het ooit nog officieel advies van therapeuten: éénmaal daags een filmpje, als een soort nieuwe vorm van mindfulness. Ten minste, voor degenen die ASMR kunnen voelen.
Iedereen geboren met ASMR?
Waarom lang niet iedereen warmloopt voor ASMR-video’s, is onduidelijk. Sowieso zijn er nog weinig concrete theorieën over hoe ASMR in het brein werkt, laat onderzoeker Emma Barrett per e-mail weten. Mogelijk is er een link met synesthesie, waarbij mensen zintuigen vermengen. Dat kan zich op allerlei manieren uiten, maar een veelvoorkomende vorm is het zien van letters in kleuren (los van de printkleur is de A bijvoorbeeld altijd rood, de B altijd geel, enzovoort). Barrett: ‘Er is een theorie dat iedereen geboren wordt met synesthesie, maar dat we dat kwijtraken als we ouder worden. Ik vraag me af of hetzelfde geldt voor ASMR. Dat kan verklaren waarom het eerste kappersbezoek veel kinderen beangstigt.’ Misschien worden kleintjes verrast door plotselinge tintelingen. Maar dat is niet meer dan een idee. Het onderzoek is nog lang niet zover dat dat soort vragen onder de loep genomen kunnen worden.
De eerste poging om het brein van mensen met ASMR te doorgronden is al wel gedaan. Canadese onderzoekers legden 11 mensen met en 11 zonder ASMR in de hersenscanner. Ze keken naar het brein in rust, dus zonder dat de proefpersonen filmpjes keken of andere taken uitvoerden. Daarbij vonden ze een aantal opvallende zaken bij ASMR’ers, zoals een minder sterke verbinding tussen de frontale kwabben en gebieden die betrokken zijn bij zintuigen en aandacht. Eén van de vele functies van de frontale kwabben, voorin het brein, is impulscontrole. De zwakkere verbinding kan volgens de onderzoekers betekenen dat mensen met ASMR zintuigelijk ervaringen minder sterk remmen dan anderen. Maar eigenlijk is ook dit na één onderzoek niet veel meer dan een theorie. Daarnaast is er waarschijnlijk meer aan de hand: op ándere plekken in het brein vonden de onderzoekers juist sterkere verbindingen dan bij de controlegroep.
Een interessante volgende stap zou zijn om te kijken wat in de hersenen gebeurt tíjdens het kijken van ASMR-video’s. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Bij veel mensen werken de filmpjes het best als ze alleen zijn, in een rustige omgeving. Een luid zoemende hersenscanner waar onderzoekers omheen drentelen, is waarschijnlijk niet wat ze daarbij in gedachten hebben.
+++
Haat voor geluid
Wekken ASMR-filmpjes bij jou juist hartgrondige irritaties op? Dan heb je misschien misofonie, letterlijk ‘haat voor geluid’. Mensen die hier last van hebben, voelen woede of afschuw bij bepaalde geluiden, zoals kauwen, vingertikken of geklik van een pen. Soms gaat het gepaard met haat voor bewegingen, misokinesia. Zij kunnen er dan bijvoorbeeld ook niet tegen om iemand te zíen kauwen. Terwijl ASMR als ontspannend wordt ervaren, kan mysofonie flink stressvol zijn. Bij sommigen is de reactie zo heftig dat ze niet met anderen samen durven eten of in dezelfde ruimte kunnen werken. Hoe het ontstaat is nog een mysterie. Het AMC Amsterdam is een van de weinige plekken ter wereld waar onderzoek naar mysofonie wordt gedaan.
Kijklijst
Zelf een filmpje pakken? Hieronder drie YouTube-kanalen die in veel tiplijstjes opduiken:
GentleWhispering
Gentle Whispering is een begrip in de ASMR-wereld. De van oorsprong Russische Maria was een van de eersten die een kanaal startte en heeft sindsdien heel wat volgers én media-aandacht vergaart.Massage ASMR
Hoewel mannen én vrouwen ASMR-filmpjes kijken, zijn mannelijke filmmakers om onduidelijke redenen in de minderheid. De Australische Dimitri van Massage ASMR (waar slechts af en toe een massage-video op verschijnt) bewijst dat het wel kan, een succesvol ASMR-kanaal runnen als man.ASMRrequests
Ally maakt zowel filmpjes met geluidstriggers als rollenspellen. Sommige zijn wel erg creatief: zo speelt ze een scene uit Edward Scisscorhands na waarin de kijker zich Edward kan wanen. Of eigenlijk Edgar Snippyhands, om copywrite-gedoe rondom de naam te omzeilen.
Doneren
Dit artikel kon je gratis lezen via mijn website. Waardeer je het en wil je dat laten blijken? Je kunt mijn journalistieke werk steunen met een donatie.
