Sommige mensen hebben de meest vreemde huisgenootjes, van exotische katachtigen tot bijzondere knaagdiertjes als de chinchilla. Daar komt vanaf 2024 een einde aan, met de komst van een nieuwe huisdierenlijst. Daarop staan dertig dieren die toegestaan zijn, de rest automatisch niet.
[Update] Dit artikel verscheen begin 2023 in Quest. Inmiddels is de datum waarop de nieuwe wet moet ingaan uitgesteld, van 1 januari 2024 naar 1 juli.
In 2019 kreeg Justin Bieber kritiek toen hij twee kittens genaamd Sushi en Tuna in huis haalde, voor zo’n 35.000 dollar. Ze waren namelijk niet zomaar schattige katjes, maar een kruising tussen de huiskat en de wilde serval. Het was niet de eerste keer dat hij in opspraak kwam vanwege zijn liefde voor exotische dieren. In 2013 nam hij een jong kapucijneraapje genaamd OG Mally mee op reis naar Munchen, waar de douane het dier in beslag nam. Bieber beweerde dat hij de juiste papieren voor het dier had, maar kwam daarmee niet over de brug. Het achtergelaten aapje leeft sindsdien in een Duitse dierentuin.
Over apen is de wet in Nederland duidelijk: die mag je niet in huis nemen. Maar veel andere exotische dieren zijn niet wettelijk beschermd. Hoewel veel katachtigen wel op een verbodslijst staan, mag je de serval bijvoorbeeld ook in ons land legaal houden. Volgens Stichting AAP gebeurt dat ook steeds vaker, een trend die de organistie zorgelijk noemt. Uiteindelijk eindigen die katten vaak bij hun opvangcentra, omdat de eigenaren ontdekken dat ze toch niet geschikt zijn als huisdier. Dat ontdekten Justin Bieber en zijn vrouw Hailey ook. In 2021 vertelde Hailey aan het Amerikaanse ELLE Magazine dat Sushi en Tuna tijdelijk bij iemand anders waren ondergebracht: ‘De katten zijn geweldig, maar ze zijn psycho.’ Sindsdien is er in de media weinig van de wildebrassen vernomen.
Om in Nederland paal en perk te stellen aan dit soort scenario’s komt er binnenkort een nieuwe wet, waarbinnen duidelijk is omschreven welke dieren wél mogen. Staat een dier niet op de Huis- en hobbydierlijst die vanaf 2024 ingaat, dan geldt die als verboden. Klinkt duidelijk, maar niet iedereen is gecharmeerd van de wetswijziging. Zo schrokken hamsterfans omdat veel hamstersoorten de lijst niet hebben gehaald en lijkt hertjes voeren ook verleden tijd. Hoe is de lijst tot stand gekomen, en wat gaat dit in de praktijk betekenen voor dieren en dierenliefhebbers?
Streep erdoor
‘We strijden al dertig jaar voor een positieflijst, dus zijn blij dat deze er eindelijk lijkt te komen’, zegt Steffie van Horck, directeur van dierenbeschermingsorganisatie Sophia-Vereeniging. Al in 1992 was er een toezegging vanuit de Tweede Kamer om aan zo’n lijst te gaan werken. Na veel uitstel en discussie over de details lag er in 2015 eindelijk een lijst met zo’n 100 zoogdieren; reptielen en vogels blijven nog even buiten de boot. Daar kwam in 2017 een herziene versie van, waar de rechter alsnog een streep door zette toen critici de onderzoeksmethode in twijfel trokken. Ook wezen ze erop dat naast wetenschappers onder andere dierenrechtenorganisaties aan de lijst hadden meegeholpen. Van Horck: ‘Toen werd gezegd dat de beoordeling niet onafhankelijk genoeg was. Daarom hebben wij en andere organisaties ons er nu volledig buiten gehouden.’
Wat van Horck betreft is de lijst een duidelijke verbetering van de huidige situatie met een verbodslijst. ‘Dat werkt minder goed dan een positieflijst, want op verboden zijn altijd uitzonderingen te bedenken.’ Mag je geen Siberische grondeekhoorn houden? Dan zijn er nog tal van andere eekhoornsoorten die níet officieel verboden zijn. Of je kruist zo’n Siberisch exemplaar net zolang tot je een nieuwe soort hebt. ‘Er valt moeilijk op te handhaven. Deze nieuwe lijst is een stuk duidelijker: wat er opstaat mag, en de rest niet. Zo zullen veel minder dieren lijden in gevangenschap omdat ze niet naar hun aard kunnen leven.’
Hamsterplaag
Hoe is deze ‘positieflijst’ ontstaan? Een wetenschappelijke adviescommissie beoordeelde van ruim 300 zoogdieren wat gevangenschap deed met hun eigen welzijn én met de gezondheid van mensen, op basis van wat daarover bekend is uit de literatuur. Bij dierenwelzijn ging het bijvoorbeeld om zaken als voeding, ruimtegebrek, sociaal gedrag en temperaturen waaraan ze gewend zijn. Op die manier vond de commissie drie belangrijke redenen waarom bijvoorbeeld de geliefde Russische dwerghamsters niet blij worden van een leven als huisdier. Ten eerste graven de knaagdiertjes in het wild een uitgebreid holensysteem, waar ze in een kooitje geen ruimte voor hebben. Daarnaast zijn hun lijfjes aangepast aan veel koudere temperaturen dan in Nederland: ze komen uit Siberië en Kazachstan, waar het ’s winters -40 kan worden. Plus, ze leven graag samen en vermenigvuldigen zich vervolgens razendsnel, dus voordat je het weet zit je met een plaag.
Bij gevaren voor onze gezondheid keek de commissie naar de kans op ernstig letsel en ziektes die van dier op mens kunnen overgaan. Grote, imposante beesten die ons flink door elkaar kunnen schudden als we te dichtbij komen, haalden de lijst niet. Zo schreef de adviescommissie in het eindrapport over de bizon: ‘Bizons kunnen mensen verwonden door ze met hun hoorns te doorboren, door ze de lucht in te heffen of door ze te kopstoten.’ Ook dieren die vaak virussen of bacterieën meedragen die op ons kunnen overspringen kwamen niet op de positieflijst. Een voorbeeld is de nerts, die afgelopen jaren flink wat corona-uitbraken onder medewerkers van nertsfabrieken veroorzaakte. Het diertje draagt ook nogal eens het honddolheidsvirus met zich mee, of een bacterie die de infectieziekte Leptospirose (Ziekte van Well) bij mensen kan veroorzaken.
Waterbuffel
Elk dier kreeg een score van A tot en met F op zowel dierenwelzijn als gevaren voor mensen: hoe hoger de score, hoe meer risico’s. Zo betekent een D voor dierenwelzijn dat de commissie drie risicofactoren vond, bij score E waren er vier risicofactoren. Voor dieren met score A, B of C noemt de commissie de risico’s ‘aanvaardbaar’, oftewel: die mogen op de huisdierenlijst. Frappant detail is dat geen van de dertig soorten op de lijst hoger dan een C scoorde, zelfs de hond en kat niet.
Wie beter naar die scores kijkt, ziet dat er toch aardig wat dieren op de lijst staan die nog lager scoren. Zo staan de waterbuffel en kameel met score F ertussen, en scoren cavia en konijn een magere D. De woordvoerder van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid laat weten dat dit te maken heeft met ‘domesticatie’. Gedomesticeerde dieren leven al zolang met ons samen dat ze in de loop der tijd steeds minder op hun wilde broertjes zijn gaan lijken. Oftewel, ze zijn gewend aan hun rol als huis- of boerderijdier. Zo concludeerde de adviescommissie dat de gedomesticeerde waterbuffel over het algemeen volgzaam is, wat wel zo handig is voor boeren wereldwijd die hem al eeuwenlang hun land laten omploegen. Deze trekdieren kúnnen met hun hoorns en enorme lichaam wel schade aanrichten, maar om hen uit de tent te lokken moet je het waarschijnlijk een stuk bonter maken dan bij de wilde waterbuffel of de bizon. Ook cavia’s en konijnen gelden als gedomesticeerd. Voor soortgenoten als het wilde konijn en de moerascavia is het een ander verhaal, die schrikken zich een hoedje als er een mens op hun pad komt.
Schichtig nachtdier
Toch zijn lang niet alle soorten op de lijst écht geschikt als huisdier, vindt Van Horck van Sophia-Vereneeniging. ‘Van de dieren die nu erop staan, is aangetoond dat je ze kunt houden zonder dat je ze schaadt. Maar bij een aantal van die soorten denken mensen daar vaak wat te gemakkelijk over.’ Neem het konijn: als je wilt voldoen aan zijn natuurlijke behoeften heb je volgens Van Horck een grote tuin nodig, waar ze kunnen graven én waar andere konijnen zijn. En wat haar betreft had er geen enkele hamster op de lijst gestaan. ‘Het zijn heel kwetsbare dieren die je eerder kwaad dan goed doet in huis, zeker als de verzorging wordt overgelaten aan de kinderen.’ Ten eerste moeten de nachtdiertjes tegen wil en dank in het dagleven van mensen meedraaien. En daarnaast zijn het prooidieren, waardoor ze erg schichtig zijn en snel stress hebben. ‘Je moet ze bijvoorbeeld niet van bovenaf oppakken, daar schrikken ze heel erg van.’
Toch haalden twee hamstersoorten de lijst: de Goudhamster en de Chinese dwerghamster. Waarom die wel en bijvoorbeeld hun Russische broertje niet? Wie in het beoordelingsrapport duikt, ziet dat alle drie soorten graag ruimte hebben voor graven en gewend zijn aan een ander klimaat dan het wisselvallige Nederlandse weer. Maar de adviescommissie constateerde bij de Chinese dwerghamster en goudhamster geen vergroot risico op snelle voortplanting, omdat je die dieren het best in hun eentje kunt houden. Daardoor kregen zij met ‘slechts’ twee risicofactoren score C, en de Russische snelfokker een D.
Geen hertjes voeren
Bezit je een paar Russische dwerghamster, laat die dan zeker niet per januari 2024 in het bos los. Niet alleen is dat verboden en zou het arme beestje die survival toch niet overleven, het is ook nergens voor nodig. Er komt een overgangsperiode waarin je illegale dieren niet meer mag fokken en kopen, maar degene die je al hebt wel mag houden tot hun dood. Een ‘uitsterfconstructie’ noemt Corina Haverlag het, woordvoerder van het Landelijk Informatiecentrum Gezelschapsdieren (LICG). Met dat fokverbod is het wel oppassen geblazen dat een Russische dwerghamsterfamilie in de schuur zich niet per ongeluk uitbreidt. Om de wet niet te overtreden moet eigenaren mannetjes en vrouwtjes goed scheiden of de diertjes castreren.
Voor dieren die op de lijst staan, zal waarschijnlijk weinig veranderen. ‘Een mogelijke bijwerking zou kunnen zijn dat mensen vaker gaan kiezen voor de soorten die wél mogen, die lijken op soorten die niet meer mogen’, laat Haverlag per mail weten. Of misschien gaan mensen met een voorkeur voor exotische dieren de vreemdere soorten op de lijst houden, waardoor bijvoorbeeld de Algerijnse Gerbil en Grote Egyptische Renmuis harder verkopen. ‘Maar dat is nu nog koffiedik kijken.’
Waar ze de nieuwe wet ook gaan voelen, is bij kinderboerderijen en hertenkampen. Dam- en edelherten hebben de lijst niet gehaald, onder andere doordat ze een sterke vluchtreactie hebben als ze schrikken. Dat nieuws was voor veel mensen even slikken, want wie heeft er niet als kind hertjes gekeken of neemt zijn eigen kinderen er weleens mee naartoe? In Nederland zijn volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ongeveer 250 hertenkampen, waarvan tien procent de status van rijksmonument heeft. Maar die beschermde status geldt voor het terrein en de gebouwen, niet voor de dieren die er staan, laat de woordvoerder van het Ministerie van LNV weten. Er zijn in Nederland ook lege paardenstallen, eendenkooien en schaapskooien met een cultureel erfgoed status. Van Horck is er niet rouwig om dat herten uit weides en kinderboerderijen verdwijnen. ‘Veel dieren zijn niet geschikt voor een kinderboerderij, er staan genoeg andere dieren op de lijst die geschikter zijn.’ Geitjes en schaapjes kijken kan bijvoorbeeld nog steeds, en wie weet zien we op de oude hertenweides straks lama’s en waterbuffels opduiken.
Doneren
Dit artikel kon je gratis lezen via mijn website. Waardeer je het en wil je dat laten blijken? Je kunt mijn journalistieke werk steunen met een donatie.
Bonus!
Bij het artikel in Quest stonden verspreid over de pagina’s een aantal kaders met extra informatie. Voor de liefhebbers van extra feitjes voeg ik deze hieronder toe:
Welke dieren staan op de lijst?
Er staan dertig dieren op de nieuwe huis- en hobbydierlijst die op 1 januari 2024 moet ingaan. Dieren die er niet opstaan hoef je niet direct weg te doen, maar je mag ze vanaf dat moment niet meer aanschaffen of fokken. De dieren op de lijst zijn:
De laatste olifant
Wilde dieren mogen al sinds 2015 niet meer aantreden in Nederlandse circuspistes. Die wet leidde tot jarenlange discussies over het lot van Buba, de laatste circusolifant in ons land. Buba trad sinds 2015 al niet meer op bij Circus Freiwald, maar bij gebrek aan een goede opvangplek mocht ze een aantal jaar bij de familie Freiwald blijven. In 2020 verviel haar verblijfsvergunning en was minister Schouten er wel klaar mee: nu moest Buba écht naar een geschiktere plek dan een rondreizend circus. Maar de Tweede Kamer besliste anders, waardoor Buba kon blijven. Toch verpatste de circusfamilie het dier aan een Hongaars dierenpark, zo kwam begin 2022 in het nieuws. De coronacrisis had erin gehakt, waardoor ze niet meer voor Buba konden zorgen.
Huisdieren in cijfers
Hoeveel huisdieren zijn er in Nederland? De Nederlandse Voedingsindustrie Gezelschapsdieren en Dibevo (brancheorganisatie voor huisdierspecialisten) doen daar samen onderzoek. Een aantal bevindingen uit afgelopen jaren:
- In 2019 waren er in bijna de helft van de Nederlandse gezinnen huisdieren: zo’n 3,8 miljoen huishoudens bezaten gezamenlijk meer dan 27 miljoen dieren.
- Tijdens de coronalockdowns hadden we duidelijk behoefte aan gezelschap. In 2020 en 2021 nam het huisdierbezit met 2 procent toe, wat neerkomt op zo’n 150.000 huishoudens.
- Ongeveer 80.000 families schaften een hond aan in 2020 of 2021. De meeste mensen haalden hun hond bij een Nederlandse fokker, 41 procent.
- Van degenen die een kat namen, vond een derde het dier via familie of vrienden en 20 procent in een dierenasiel.
- In totaal bezaten Nederlandse huishoudens in 2021 zo’n 3,2 miljoen katten en 1,8 miljoen honden.
De meest voorkomende huisdieren? Vissen. In 2021 hielden mensen ongeveer 5,8 miljoen acquariumvissen en 6,2 miljoen vijvervissen.
Doorgefokt
Schattig, zo’n mopshondje met ingedrukte neus? Zelf heeft hij er weinig lol aan, aangezien het ademhalen moeilijker maakt. En de teckel kan door zijn onnatuurlijk lange lijfje rugklachten krijgen. Bijna elke rashond heeft een verhoogd risico op lichamelijke problemen of erfelijke ziekten, volgens de Rashondenwijzer van de organisatie Dier & Recht. Dat komt doordat ze te ver zijn doorgefokt om uiterlijk te voldoen aan wat mensen willen. Dieren die veel op elkaar lijken worden daarvoor met elkaar gekruist, waardoor de genenpoule steeds minder divers wordt. Inteelt dus, wat het risico op ziektes verhoogt. Zelfs rassen waarvan je het misschien niet zou verwachten, hebben eronder te lijden. Zo komt bij border collies steeds vaker epilepsie voor, waar ze vaak al aan overlijden voordat ze 1,5 jaar oud zijn. Verder hebben grote soorten als de herdershond vaak heupproblemen en heeft de Golden Retriever een hoog risico op kanker. Van de enkele rassen die goed uit de bus komen is het de vraag of ze echt gezond zijn, want dat blijken de minst goed onderzochte rassen. Schaf liever een gewone hond aan, adviseert Dier & Recht. Vuilnisbakkenrasjes zijn immers niet doorgefokt op specifieke eigenschappen, waardoor ze gemiddeld langer leven, gezonder zijn en levenslustiger. Ze zijn ook nog eens goedkoper, in aanschaf én qua dierenartsrekening.
Hamsteren in het wild
Ook in het wild hebben we hamsters, al hebben zij het moeilijk. In de jaren negentig was de Europese hamster in Nederland bijna uitgestorven, doordat hun leefgebied door landbouw te klein was geworden. De hamster geldt als beschermde diersoort, dus in een ultieme poging hem te redden werden de laatste 15 exemplaren in 1999 uit het wild gehaald om ermee te fokken. Vanaf 2002 mochten nakomelingen weer de vrije natuur in, in Zuid-Limburg. In 2021 berichtte Wageningen University en Research, dat betrokken is bij het fokprogramma, dat er zo’n 100 tot 150 hamsters in het wild vertoefden. Dat is natuurlijk beter dan 15, maar nog niet écht optimaal: volgens de universiteit zijn er minimaal 1500 hamsters nodig voor een gezonde groep die zijn mannetje kan staan in het wild.
